Wraz z wejściem w życie przepisów ustawy z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2023 poz. 1606), zwanej potocznie „ustawą Kamilka”, placówki medyczne, w których przebywają lub mogą przebywać małoletni, zostały zobowiązane do wdrożenia standardów ochrony małoletnich (SOM). Obowiązek ten, wynikający z nowelizacji ustawy z 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich, stał się wiążący od 15 lutego 2024 r., z sześciomiesięcznym okresem przejściowym, który upłynął 15 sierpnia 2024 r. W niniejszym artykule omówię kluczowe aspekty wdrożenia SOM w przychodniach, wskazując na obowiązki prawne, praktyczne kroki oraz konsekwencje niewypełnienia wymogów.

1. Czym są standardy ochrony małoletnich?

Standardy ochrony małoletnich to zbiór zasad i procedur, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w placówkach medycznych, zapobieganie przestępstwom na tle seksualnym oraz ujednolicenie reakcji na sytuacje naruszeń. SOM obejmują m.in.:

• Zasady bezpiecznych relacji między małoletnimi a personelem, w tym wskazanie zachowań niedozwolonych.
• Procedury interwencji w przypadku podejrzenia krzywdzenia dziecka lub informacji o takim incydencie.
• Weryfikację niekaralności personelu w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym oraz Krajowym Rejestrze Karnym.
• Dokumentowanie i przechowywanie zgłoszonych incydentów.
• Szkolenia personelu w zakresie ochrony małoletnich i reagowania na sytuacje zagrożenia.

Standardy muszą być dostosowane do specyfiki placówki, napisane w sposób zrozumiały dla personelu i małoletnich, a także publicznie dostępne, np. na stronie internetowej przychodni. Co dwa lata należy dokonać ich oceny i aktualizacji, dokumentując wnioski z tego procesu.

2. Dlaczego przychodnie muszą wdrożyć SOM?

Obowiązek wprowadzenia SOM dotyczy wszystkich placówek medycznych, do których uczęszczają lub w których mogą przebywać małoletni, w tym przychodni podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS) czy poradni pediatrycznych. Wynika to z faktu, że placówki te są miejscem, gdzie dzieci i młodzież mają kontakt z personelem medycznym, co wymaga szczególnej ochrony przed potencjalnymi zagrożeniami, takimi jak przemoc czy wykorzystywanie.

Niewdrożenie SOM po 15 sierpnia 2024 r. wiąże się z odpowiedzialnością karną. Zgodnie z art. 23b ustawy, za pierwsze uchybienie grozi kara grzywny do 250 zł lub nagana, a za kolejne – grzywna nie niższa niż 1000 zł. Dodatkowo, sąd może orzec świadczenie pieniężne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w wysokości do 10 000 zł. Kontrolę przestrzegania SOM mogą przeprowadzać organy nadzorcze, np. Narodowy Fundusz Zdrowia.

3. Jak wdrożyć SOM w przychodni? Praktyczne kroki

Wdrożenie standardów ochrony małoletnich wymaga systematycznego podejścia i zaangażowania zarówno kierownictwa, jak i personelu placówki. Poniżej przedstawiam kluczowe kroki, które pozwolą przychodni skutecznie spełnić wymogi prawne:

Krok 1: Powołanie zespołu roboczego

Zaleca się utworzenie dedykowanej grupy roboczej, w skład której wejdą przedstawiciele różnych działów (np. kierownik placówki, pielęgniarka, lekarz, personel administracyjny). Zespół ten będzie odpowiedzialny za opracowanie SOM, ich wdrożenie i monitorowanie. W mniejszych przychodniach zadania te może przejąć kierownik lub wyznaczona osoba.

Krok 2: Analiza specyfiki placówki

Standardy muszą być dostosowane do charakteru działalności przychodni. Przykładowo, w poradni pediatrycznej należy uwzględnić specyficzne potrzeby dzieci z niepełnosprawnościami lub specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Ważne jest także określenie, jakie sytuacje mogą stanowić zagrożenie dla małoletnich w danej placówce (np. kontakt z personelem w gabinecie bez obecności rodzica).

Krok 3: Opracowanie dokumentu SOM

Dokument powinien zawierać:

• Zasady bezpiecznych relacji – np. zakaz pozostawania z dzieckiem sam na sam w sytuacji, która może budzić wątpliwości, obowiązek informowania rodzica o badaniu.
• Procedury interwencyjne – schemat postępowania w przypadku podejrzenia przemocy (np. zgłoszenie do sądu opiekuńczego, powiadomienie organów ścigania, uruchomienie procedury „Niebieskie Karty” w odpowiednich przypadkach).
• Weryfikacja personelu – procedury sprawdzania niekaralności w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym, Krajowym Rejestrze Karnym oraz, w przypadku cudzoziemców, w zagranicznych rejestrach karnych.
• Szkolenia – plan edukacji personelu w zakresie rozpoznawania oznak krzywdzenia i stosowania SOM.
• Dokumentacja – zasady przechowywania zgłoszeń i incydentów zgodnie z przepisami o ochronie danych osobowych.

Krok 4: Szkolenie personelu

Każdy pracownik przychodni, mający kontakt z małoletnimi, powinien zostać przeszkolony w zakresie stosowania SOM. Szkolenia powinny obejmować m.in. rozpoznawanie symptomów przemocy, procedury zgłaszania incydentów oraz zasady bezpiecznego kontaktu z dziećmi. Warto wyznaczyć osobę odpowiedzialną za koordynację szkoleń.

Krok 5: Publikacja i komunikacja

SOM muszą być dostępne dla personelu, pacjentów i ich opiekunów. Zaleca się opublikowanie dokumentu na stronie internetowej przychodni oraz umieszczenie jego skróconej wersji w widocznym miejscu, np. w poczekalni. Ważne jest, aby język SOM był prosty i zrozumiały także dla dzieci.

Krok 6: Monitorowanie i aktualizacja

Standardy należy regularnie oceniać (co najmniej raz na dwa lata) i aktualizować w razie potrzeby, np. w przypadku zmiany przepisów lub nowych wyzwań w placówce. Wnioski z oceny powinny być pisemnie dokumentowane.

4. Wyzwania i dobre praktyki

Wdrożenie SOM może napotkać na trudności, takie jak brak czasu, ograniczona liczba personelu czy niejasności interpretacyjne. Aby zminimalizować te problemy, warto:

• Zaangażować personel – wspólne opracowanie SOM zwiększa akceptację zasad wśród pracowników.
• Skorzystać z zewnętrznego wsparcia – np. porad prawnych lub materiałów fundacji.
• Zintegrować SOM z innymi procedurami – np. z wewnętrznym systemem zarządzania jakością wymaganym przez NFZ.

5. Podsumowanie

Wdrożenie standardów ochrony małoletnich w przychodniach to nie tylko obowiązek prawny, ale także szansa na stworzenie bezpiecznego środowiska dla dzieci i młodzieży. Kluczowe jest systematyczne podejście, zaangażowanie personelu oraz dostosowanie procedur do specyfiki placówki. Niedopełnienie wymogów po 15 sierpnia 2024 r. niesie ryzyko kar finansowych i utraty zaufania pacjentów, dlatego warto potraktować SOM jako priorytet.

Źródła:

• Ustawa z 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2023 poz. 1606).
• Ustawa z 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich (Dz.U. 2023 poz. 1304).
• Materiały Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę, standardy.fdds.pl.

Autor: Kamila Anioł, radca prawny, Lublin